Әлијевон тојфә режими бә шәһрывандон мүнасибәтәдә гылеј беабуринә фактән Республика ҹәмијјәтәдә бә мүзакирә мевзу пегарде. Һосторо шәһәри 2 нумрә мионә мәктәби ингилисә зывони мүәллим Фуад Меһрәлијев рышвә ныдое сәбәбику бә сәфихонә дәношоне вә че којку беғандышоне. Һәрчәнд ки, әв 6 соре ки, мүәллим ко кардедә, бә ым мәктәб понә сори де барзә бали ғәбул быәбе. Ијо һар манг ыштә мәваҹиби мүәјјән ғәдәри бә директори доеку имтина карде чәвон арәдә бә һесыбеси сәбәб бедәбән. Чими ахырән деј орәхе ки, полисон омин бә чеј кә, әв де зүј бардышоне дәношоне бә психи диспансер, 22 руж әјо огәтә бәпешт, де “руһи хәстә” номи че мүәллимәтику тожнишоне.
***
Бә тарихи мәлуме ки, Советә һакимијјәти дәвардә әсри 60-70 –минә соронәдә бә системи әлејһ бешәкәсон де “руһи хәстә” номи бә сәфихонә дәғандедәбин. Мәгәвужи Илһами тојфә режимән бә ым методи даст ғанде фикир омә. Бә режими әлејһ бешәкәсон ғәтл, бә дырозмүддәтинә зиндонә вә ја дигәр инзибатиә ҹәзо мәһкум карде бәвон ками кардедә, ысәт бы методон бә сәфихонә вығандејән әлавә кардәшоне. Ымән еј нүмајиш кардедә ки, тојфә һокумәт ыштә рышвәхорәти системику даст кәше мәғсәд нише, чанәдә ым тојфә һакимијјәтәдәј, әвон де “долја” гырд карде рој әһали һәммә тәбәғон истисмари дәвом бәкарден. 
***
Бы мәрәшуләдә гылеј оҹизанә ҹәһәт һесте ки, чеј барәдә мәхсуси гәп же лозиме. Ијо че милләти бәдбәхтиәти әсл сәбәб бымәдәј ки, чәвон веј јолә әксәријјәт бәштә жыго истисмарә вәзијјәти етираз кардедәнин, быми мүтиә мүнасибәт нүмајиш кардедән, бәнә Фуади мүбариз`ә рушинәфикрон һәрәкәти тәрәфдар бешедәнин, еј мејдонәдә тәнһо огәтедән. Дештә жыго куәҹигә вә корәфамә мевғе бә ым јабуә тојфә имкан додән ки, әвони де жыго беһәјоәти ғарәт вә истисмар быко. 
***
Республика ҹәмијјәт һәмә шојде ки, әлијевон тојфә бә һакимијјәт омәҹәғин девләтә тәшкилат вә хүсусиә бизнес мүәссисә коәкон сәпе “долја” ноше, бә ым истисмарә пирамида ҹәлб кардыше. Ысәт че республика, мәсәлән, тәһсилә системи һәмә мүәссисә, һәтто әғылә бағчаонәдә ко кардә шәһрывандонән ыштә мангә мәваҹиби мүәјјән ғисми бә директори доәнинин. Директорән һар манг бә рајони тәһсилә шебә мүдири, ым мүдирән бә Тәһсилә вәзарәти, вәзарәтән һәмонә долја бә Президентә Админстрасија роснидә. Ым ғәдәр мүдһишә рышвәхорә пирамида 25 соре ки, бы бәдбәхтә мәмләкәтәдә бәрғәроре, быми етираз кардә гылә-мылә одәмон талеән бәнә Фуад мүәллими тале бедә, тојфә һокумәт де шәр вә быһтонон бәвон дивон гәте зынедә, бә сәбәб ки, жыго одәмон и әср чими бәнав Ҹәлил Мәммәдгулузадә тәсвир кардә бәнә “Кефли Искәндәр”и вәзијјәтәдән, ҹәмијјәти дигәр веј миғдаринә һиссә ыштәни бәнә бәжиә мардәон бардедә, бә ым истисмар вә беһәхә системи етираз кардедәнин, бә етиразәконән тәрәфдар бешедәнин, әвони мүдафиә кардедәнин, мејдонәдә тәнһо огәтедән, демиән дештә жыго мүтиә мевғе бә ым дыздә тојфә халги молы-мылки гәтм карде ро чокә имкан бә әмәл вардедән.
***
Ым хосијәт бә зүлми гиј кәҹ кардеје. Мәһз жыго хосјәт сәбәб быә ки, һаким дыздә тојфә Толышыстонәдә чәмә милләти бизнесменон һәмә, тосә орәхнә гылә, беистисна мүфлис кардәше, молы-мылконышон че дастонку сәше, әвон ғарәт кардәше, бә зиндон дәноәше вә ја кыштәше. Быми даир күллән фактон һестин. Әһали бә ым дыздә тојфә зүлм вә беһәхә сијасәти жыго мотижә манде нәтиҹәј ки, 
- Әлијеви һокумәт шион тумәбырә сијасәт бардедә,
- халги, толышонән дахил, бә сынни пегордыниә ҹәһдон кардедә, 
- чәвон беһәјоә әмәлон бә гылеј һәдд рәсә ки, бәмә ыштә кәдә боштә имомон еһсан дое, тәкијә ное сәпе ғәдәғән ноәше. 
***
Халги бә зүлми беетина манде нәтиҹәј ки, ысәт Әлијевон дыздә тојфә Абшеронәдә һә перосниә фермерә тәсәррүфат оноәше. Ым тојфә анәдә ыштәни нәдим вә беһәјо бардедә ки, ым тәсәррүфати мәһсулон бә выжор бекардәше, һәрчәнд мәлуме ки, тарихән Ирони, ысәтән Озәрбајҹани халгон һич вахт һә вә аспә һејвони гида мәһсулонку истифадә кардәшон ни. Ысәт һә гужд вә шыти Республика выжоронәдә ож-ошко һәвате нишон додә ки, ым тојфә девләти чәмә халгон мәнәви молјәтон че арә барде, чәмә навомә нәсли бәнә гылеј бемәнәвијјатә зомбиә гәлә перосние мәғсәд һестыше. Әгәр ибтидаи синифи дәрсә китобонәдә еротикә нәғылон бо һырдәнон тәдрис карде ҹәһдонән быми әлавә быкәмон, бәвәдә ошко виндә бәбе ки, Әлијевон тојфә бардә сијасәт чанәдә чәмә халгон мәнәвијјати хәроб карде нысығәдәј.
Илһами тојфә девләти бардә сијасәти нәдимәти һәни бә һәдды-һүдуд дәвыжгидәни. Ысәт чәвонку жыго гылеј фикир бә әмәл омә ки, ыштә кәдә сигарет кәшә одәмон сәпејән ҹәримә тәтбиғ быкон.
***
Бә бы ғәдәр антихалгә мүртәҹе һокумәти бардә сијасәти етираз карде, ыштәни рушинфам вә шәхсијјәт һисоб кардә, боштә халги, боштә вәләд-әвлоди тале ро нороһәт быә, бәштә һурмәт кардә һар гылеј фәрди вәдә вәзифә бәнине. Бы коәдә Толышә Миллиә Һәрәкати фәалон јолә әмәлон иҹра кардедән. Толышә Мүһаҹирә Һокумәт, Озодә Толышстони Виндәсәдо, “Толышстони сәдо” радио, “Толышон сәдо” ружномә бә жыго беһәјоә һокумәти бә чәмә халги әлејһ бардә зүлмкарә сијасәти ыштә етиразә ванги барз, ым јабуә тојфә дыздә әмәлон ифша кардедән. Дәвардә ружонәдә Толышә Мүһаҹирә Һокумәти бә Фуад Меһрәлијеви мүнасибәтәдә Һосторо рајони мәмурон ғејри-ғануни һәрәкәтон барәдә бә Оз.Р Тәһсил Вәзири мүраҹиәт вығандыше. Чәвон ым һәрәкәт де Совети вахтон тоталитар системи әмәлон мүғајисә кардыше. Ым мүраҹиәт де сосиал шәбәкон васитә бә Республика ҹәмијјәти нәзә роснише. 
***
Әлбәттә ки, Илһам Әлијеви тојфә һокумәт ТМҺ анғәдәр нүфуз бә даст варде, Толышә истиғлали идејон де чанд һәзо толышә фәрзәнди дылонәдә боштә вырә пејдо карде, толышә халги де ыштә КИВ вә тәшкилатон рабитә ружбәруж һәниән инкишаф карде виндедә, чими вәј се ро толышон арәдә ыштә тәхрибатиә һәрәкәтон зүманд карде пидәше. Әмо чәмә һәрәкат һәни толышон арәдә анәдә рәғбәтин быә ки, һокумәти тролон гәви окардәҹәғин әлбәсаат ыштәни ифша кардедән, бә толышә фәалон тәнғиди һәдәф бедән. Ысәт ым һокумәти ыштәныш бә ғәдәр ифша кардә ки, һәтто чеј мәддаһонән еј мүдафиә кардә гәпонку окыридән, халги арәдә һәни рысво бе пидәшон ни. 
Ым тојфә режим чанәдә бә толышә фәалон тәзјиғ, шантаж вә фишар нишон быдо, анәдә ыштә иҹтимаи сүтунон бәлохне, ыштә орәхнә ружи анәдә нез бәкарде. Ым мүртәҹе режими сәрнегун быә руж Толышә милләти истиғлалә вә азадиә руж бәбе.
Быжио Толышыстон! Быжио чәмә толышә милләт!

2. Vusal Kərəmi
---------------------------------

Səlom, girəmiyə "Ozodə Tolışıstoni Sədo" Radio məsə kəson! Xıdo bəşmə coni səloməti bıdo!
Dəvardə bərnomədə, əmə deşmə Ozərbayconədə bə dıdimə siyosəti nəticədə pesoxtə tolerantəti barədə gəpi bı bərnomədə dəvom kardəmon. Bəşmə yod biyəm ki, Ozərbayconi kutləvi informasiyə vasiton de şoyvo tojə nəşr bıə "Ərməni zıvoni grammatikə" dərsə kitobi xəbəşon doy. Bərnomə bə efir beşə bəpeşt şıməku bə çəmə elektronə adres noməon omə de guşdoə kəson ray iən şərhon. Çəvonədə kali gılon boşmə handem pidə.
Anar Axundzodə nıvıştışe ki, " Çı tırkə nasiston Ozərbayconi əraziədə jimon kardə aborigen xəlğon "Ğərəboğ -Vətən" haray-həşirinə, zikkəynə siyosəti fonədə etnosid karde, rişəynə xəlğon məhv kardeye ! Tarixi dıroziən çəvon siyosət hejo jıgo bə ha ! Əmma aborigenon bənə korə odəmi dı kərə sıredən! İ kərə de həmməy sıredən, dıminə kərə dərəsə bəpeştə ğəşş kardən , dılşon şedə bə sırə"...
- Bəle, Anar boli, aborigenə xəlğon numayəndonən bənə kori dı kərə sıredən, çımiən səbəb əve ki, əvon bə dıdimə "ozərbayconçiəti" bovəşon kardə, məktəbi iminə sinifiku bə çəvon guşon dıvuə ideoloji şuaron ekardəşone, əvonən bə vaxti gədə əğlon bən, bəştə muəllimon, bə dərsə kitobonədə çap bə sıxanon bovəşon ka, çəvon həğiğiyə tarixi zınəyon bəni, əvon ım dıvuə təbliğati bənə Ğıroni ayon ğəbulşon ka, əvoni de realə vəziyyəti mığayisə karde zınəşon ni. Hejo veyni ısətən həğiğəti çok-çoki dərəse zınedənin. Tolışon veyni pantırkon tərəfo votə "talış qardaşlarımız" sıxani bənə rostə sıxani, bənə sidği dıliku votə gəpi ğəbul kardedən. Əmma ım "qardaş"əti əsli həğiğətədə hiç mevcud ni, ım xırtəku bə pe votə gəpe, dıvue. Imi bəsə dəşero alim, professor be lozim ni. Əgəm çəvon "boəti" həğiğət bəbəy, tolışon ve vaxte əməsin ki, əvon har vırədə, har vaxti bə tolışon həxi dəşe barədə sıxanon əvotin, bəştə giy peəgətin ki, hukumət bə bumiyə xəlğon zıvonədə bəpe məktəbon okə, ım çəvon həxe, hukumət çokə hərəkət kardəni. Gıləy Ozərbayconi şəhrıvand pəydo bıkən, nişon bıdən ki, jığo bıvoti. Bəştə yod biyən, şımə jığo gıləy ozərbayconıjə tırk vindəyone ya ne? Az şəxsən i kəsım vində, əvən Ozərbayconi hukuməti tərəfo təqib bə Leyla Yunusovay. Çandi bə çand milyon tırkəzıvoninə ozərbayconıvıjonku cəmi i kəs, bəyən ıştə Vətənədə jiyero imkon doəşon ni, tojnişone çı Ozərbaycono.
Elşən nomədə çəmə radio məsəkəs nıvıştəşe ki, " Im kəxəlizə hukuməti ım nimsəvodə professoron çı konco pəydoş kardə, ımon ğafğazşunasi tərsəkey bə sə dəşedən, çımon nıvıştə ərməni zıvoni grammatikə bə çiçi gərəke? Hejo ərməni zıvoni grammatikə dərsə kitobi erməniyon ıştənşon nıvıştə həni, çımon tojədən "Amerikə kəşf" karde lozim ni, çımi əvəzi "Tolışə zıvoni grammatikə" dərsə vəsaiti təğdim karde lozim be.
- Əzizə Elşən əğə, əvvəla, bəşmə nəzə rosinem pidə ki, tolışə zıvon Ğafğazi zıvon ni, bə İroni zıvonon şimol-şərği zıvonə grupi aide. Yəni, əmə ımi bəpe bızınəmon ki, tolışə zıvon Ğafğazşunasi kafedrədə be əzıni, əy İronşunasi kafedrədə bəpe omuton, tədğiğ bıkon. Təəssuf bıbu ki, Ozərbayconi hiç gılə universitetədə, həmən Milliyə Akademiyədə tolışşunasi fənn mevcud ni. Əmə vote əzınimon, erməni zıvoni grammatikə Ozərbayconədə nınıvışton, ım məsələ bə tolışon aid ni, əmma şımə təmomən rost votedəyon ki, har zıvoni dərsə kitobi nıvışteədə, əlbəttə ki, bə həmonə zıvoni soybon, bə zıvoni gəp jə kəson istinadon karde vacibe. Əsos məsələ bəvədəy ki, Ozərbayconədə "Tolışi zıvoni grammatikə" kitob nəşr bə ni, gıləy universitetədə, ya Akademiyədə hiç çəy nıvışte barədə məlumatımonən ni.
Nazim Məmmədov nomədə radioəməsi nıvıştışe ki, " Ozərbayconi Respublikə normələ davlət ni ki, bə rişəynə xəlğon zıvoni oko doe, təhsili təsis karde icazə bıdo. Bımi ro bəpe Ozərbayconi bə normalə vəziyyət biyəş ki, ım problemon həll bıbo"..
- Çiç bıvotəmon bəşmə, Nazim əğə, tolışi zıvoni problem de davləti formə bastəbə ni ki, davlət normal bıbu, ya anormal bıbu ım problemi həll kardero hukmən lozim ni ki, davlət bə normalə hol dəşu. Məsələn, Ozərboyconi respublikə soveti vaxtədə, həniən dəğiğ bıvotəmon, 1930 ( i həzo nəvsa siminnə) soronədə normal bə ya normal bə ni? Dəvardə əsri bə vaxtonədə tolışi zıvonədə gəzet, kitob iən co informəsiyə vasiton nəşr əbin. Əv normalə davlət bə, ya ne? Əmma 40 (çılminə) soronədə ımoni həmməy ğədəğənışon ka. İjənən bıparsəmon - normal be ə davlət yə normal bəni? Həmonə davlət be həni çiç bıvotəmon. Əve ki, de davləti normalbe bastə ni ım ko, de əçəy siyasi xətti bastəye. Lap bıvotəmon ımrujnə Ozərbaycon bıbu. Ki bə hukuməti haşdəni ki, zıvoni həxi bərpo bıko? Əve, əzizə Nazim əğə, de davləti əvəz karde ni, davləti siyasəti dəgiş karde zıney bastəye. Millət ıştən bəpe zumand bıbu, ımən ki, çəy təşkilaton koyko bə şıkıre. Umi bıkəmon ki, tolışə cəmiyyət həniən mutəşəkkil be bəzne və ıştə həxon tələb karde nibətarse.
Bı roədə bəştə tolışə xəlği nailiyyət orzu kardedəmon, yolə Xıdo bə tolışə xəlği zu bıdo!