Zaxireddin Ibragimi...

“Һүријјәт”и АМЕА чы ҹүрә ифша кардыше
------------------------------------
Толышә Миллиә Һәрәкати орәхнә вахтонәдә бә даст вардә тожә наилијјәтон Оз.Р рәсмиә даирон нороһәт ныкарде нәәзыни. Әмә чоко чәш кардедәбимон, жәгоә бые. Әвон бәштә хисләт вә әхлағи мүвафиғ бә чәмә миллиә мүбаризә наилијјәтон дештә нубәтинә быһтон вә шәрмәндә һәрзәву-һәдјанон ҹәвоб дошоне. 
Аз чәмә миллиә мүбаризә орәхнә наилијјәтон вотеәдә че Толышә Мүһаҹирә Һокумәти активә сијасиә фәалијјәти, чеј интернет телевизија (ТМВ1 тв) бә мејдон беше, де Мирисмајыл Мирәкбәри зоә вә Фуад Меһрәлијеви әлағәдар, һәм бә дынјо иҹтимаијјәти, ән әсаси исә бә Әлијев һокумәти вығандә мүраҹиәтон, бәнә “Моя Москва” гылеј нүфузинә маһнамәдә толышон һәхәдә әтрофинә мәғалә чап бые нәзәрәдә гәтедәм. 
Һәмән мәхсуси ғејд карде лозиме ки, толышә милләти пассионарәти барзә сәвијјә һәни чәмә регионәдә сијасәти мүәјјән кардә, ијо ыштә стратежи марағоныш быә һәмә ғодрәтон нәзәр ҹәлб кардәше. Әвон толышә фактори че Оз.Р тале һәлл кардә әсасә фактор быејән дәғиғ мүәјјән кардәшоне. Бәнә Русија гылеј әбәрғодрәти бә чәмә милләти мүғәддәрати бигонә ныманде чеј девләтиә мәтбуатәдә (“Моя Москва”) вә девләти әсасә ТВ-әдә ( “1-минә канал”) толышә проблеми бә зывон варде бә Оз.Р фашистә һокумәти гуш еһандә гылеј зүмандә ејһам вә бә ТМҺ тәрәф етибаринә реверансе. Жыго сијасиә шәраитәдә һар чи чәмә милләти навәдә шә сијасиә фәалон вә лидерон ағылмандә һәрәкәтонку жидастие. Әгәр әвон Илһами һокумәти бә чәмә арә дәфырсыниә тролон тәсири жи еныгынон, һич шүбһә ни ки, чәмә милләт ым вәрзинә шәраитику истифадә бәкарде вә бы сәфә 1993-минә сори сәһв вә әвомәти тәкрар нибәкарде, нәһајәт бәштә истиғлали наил бәбе, че Оз.Р миллиә зүлмику пебәрәхе.
***
Озәрпропи бы сәфә бә чәмә наилијјәтон де “Һүријјәт” сајти васитә ҹәвоб доше. Ым ҹәвоб бә ым девләти сәдәәныштон мәнәвијјат вә хисләти мүвафиғ бые сәбәбику аз чеј һәмә ҹәфәнгә фикрон тәһлил нибәкардем, бә чеј кали мәғамон рушнә ебәғандем ки, чәмә радио әмәсон Оз.Р номинә ым сохтә девләти сијасәти мәкрику хәбәдо быбон:
- Сыфтә бә ым ҹәвобә мәғалә сәрлоһә нәзәр сәғандәмон. Әв жыгое: “Бә Озорбојҹони әлејһ ЕТНИК вә ДИНИ поәкардә сијасәт”. Ыми иддиа кардәкәс бәпе чанәдә ку вә корәфам быбо ки, Республика һокумәти 25 сори дырози етник саһәдә бардә пантыркә фашистә сијасәти, дини саһәдә вәһабизм вә нурчиәти бәнә Озорбојҹони, әһалиш 80% шиә быә мәмләкәтәдә пәрвәрыш дое нывиндо. Озорпроп Русијадә бә Ғәфғази Албанија даир дәвардә елмиә конфранси бә Оз.Р әлејһ тәхрибәтә һәрәкәт һисоб кардедә. Әсил һәғиғәт исә жыгое ки, АМЕА чанд сороне ки, ым ғәдимә девләти гуја тыркә девләт бые барәдә чанәдә конфрансон дәвуниәше, ым мәғалә мүәллифи вотәнә “ чанәдә бә һич кәси лозим ныбә маклатура китобон чап, быми ро чанәдә пул вәсаитон харҹ кардәше”. Ысәт һежо “Һүријјәт” сајти симадә Озорпроп ыштән етираф кардедә ки, ЕА бардә гуја елмиә тәдғиғатон һәмә маклатуранбән. 
Аз шәхсән жыго зынедәбим ки, Оз.Р-әдә тарихшүнасә алимон нывыштә һәвәлә-гәвәлон ым девләти сәрһәдику бә тәрәф оваште зынедәни. Әмо ысәт виндедәм ки, чымы ым фикир сәһвебән. АМЕА алимон нывыштәјон мәвотбән һич че бина дивоонку бә кәно беше һынәдә нибән. Һежо Боку кучонәдә әв дәфн бедәбән, чәвон нывыштәјон бәнә маклатура бә зибилхонә дәро гыниәдәбән. “Һүрријјәт”и жыго гылеј факт дештә ым нывыштәј тәсдиғ кардыше. 
- Пешонә, Москвадә дәвардә һәмонә конфрансәдә бочи че Озорбајҹано Ғәфғазшүнасә алимон иштирак кардәшон ни. Ым парси ҹәвобән веј содәј. Әввәла, әлан бы саат Оз.Р-әдә тарихә елм бә гылеј һаләт дәғанәшоне ки, озор-тыркә алимон һар гылеј бејнәлхалғә тарихә конфранс вә симпозиумонәдә ыштәни дештә вотемонон бә мәсхәрә објект пегордыниән, демиән дынјо алимон арәдә ыштәни рысво кардән. Һалијәдә ым Республика алимон че дынјо тарихшүнасон арәдә ҹидди ғәбул бедәнин, чәвон сохтәкарәти һәмишә бә анекдотон мевзу пегардедә. 
Дыминә, бы девләтәдә тарихиә елми тәдғиғатон че Илһам Әлијеви сәрт нәзарәти житоноеј, алимон де чеј сифариши ко кардедән, бә чеј бардә тыркә фашистә сијасәти хидмәт кардедән. Бә сәбәбән, бә һәмонә Москва конфрансәдә иштирак бә чәвон нубәти кәрә беабур бые сәбәб әби.
***
- Бы ҹәвобәдә чәмә “Толышстони сәдо” радио һәхәдән гәпон һестин. Аз ыштән чанд сороне ки, де ым радио һәмкарәти кардедәм. Чәмә әмәсон ыштән чок виндедән ки, ым радио толышә зывони, толышә миллиә ыштәндәрки инкишафәдә чокә хидмәтоныш һесте. “Һүријјәт” чәмә радио барәдә жыго чијон вотедә ки, ымони аз тосә ысәт зынәм ни. Мәвотбән, “Толышстони сәдо” радио Ирәван Девләтә Университети, Ермәнистан Славјан Университети, Ермәнистани Елмон Академија Шәрғшүнасиә Институти, Гилан остани Масал, Рәшт рајононәдә, Мазәндаран вә Теһрон Университетон нәздәдә фәалијјәт нишон доә чанәдә “Толышә Тәдғиғатә Мәркәзон” һозо кардә мевзуон певоло кардедәбән. Аз шәхсән че ым хәбәку бә 3 сәбәб веј шо бим; 
1) Әгәр һәғиғәтән Ермәнистан вә Иронәдә ан ғәдәр толышә тәдғиғатә мәркәзон фәалијјәтшон һестебу, жәго 100% әмин бе лозиме ки, Оз.Р пантыркә режим бәштә, толышон мәһв кардә нысығи рәсе нибәзыне, толышә милләт бәштә истиғлали наил бәбе; 
2) “Һүријјәт”и тосә ым фикри елан карде, толышә миллиә фәалон жыго зынедәбин ки, Ирони һокумәт бә толышә милләти тале бигонә мандедә, бә чеј мәдәнијјәти һифз бые кафи ғәдәр диғғәт нишон додәни. Ысәт, мадәм Озәрпропи ым рупор тәсдиғ кардедә ки, Иронәдә, анәдә, һәтто Мазәндарани Университетәдән толышә тәдғиғатә мәркәзон фәал ко кардедән, жәго әмә – толышә миллиә фәалон бәштә тарихиә вәтән – Ирони һокумәти бәпе миннәтдар быбәмон, чеј сијаси хәтти бәпе һәниән де әзми мүдафиә быкәмон; 
3) Ым мәғалә мүәллифи, һәтто бәнә мы - “Толышстони сәдо” радио чанд сорнә һәмкари нызынә ым факти елан карде, бәвон бәләд бые, и кәрән сүбут кардедә ки, “Һүријјәт”и ым пасквил че Оз.Р хүсусиә хидмәтә орғанон мәтбәхәдә патәшоне, һәмонә мәғалә мүәллифи ағыли мәһсул ни. 
***
- “Һүријјәт” толышә телевизија вә радио Ирон вә Ермәнистани пројект һисоб кардедә. Чеј бы ды гылә девләтон арә Русија әлавә ныкарде сәбәб зынә бедәни. Һәрчәнд ки, һалијәдә ТМҺ-и ән активә ғисм Русија толышонин вә чывреј һокумәти бә чәмә һәрәкати лојал мүнасибәт һежо бә Озорпропиән чок мәлуме. Әве чок, һәмән мәнтиғин әби ки, әвон ыштә вәомә жыго ҹәвобонәдә Русија номиән бы девләтон рестә дәғандон;
***
- Оз.Р һокумәти рәсмијон бы чандә сорон ыштә бардә колһындә, һәмән дыздә сијасәти ифлас һәмишә де ермәни фактори обастәшоне. Әвон һәтто девләти парламентәдә ыштә опонентон даима де ермәнион обастедән. Ым, сијасәтәдә че дәләдыздон истифадә кардә гылеј методе. Бә толышә милләти мүнасибәтәдә чәвон бардә етносидә сијасәти ифлас бые гыноән бә ермәнион гиј екардедән. “Һүријјәт” Толышә телевизија вә радио че “Ирон вә Ермәнистани марағон еһтива кардә трибуна” һисоб кардедә. Тәкрар бывотым ки, бы рестә бәнә че озорпропи тәхәјјүли вә нохәшинә мәнтиғи нәтиҹә Русија номиән әловә карде лозиме. Һәмән, Озәрбојҹон номинә тыркә фашистә девләти сәдә әныштон чок әби бәштә жыго гылеј суал быдон ки, тосә ысәт әвон ыштә тојфә девләти марағи еһтива кардә жыго толышә трибуна бочи оноәшон ни ки, Ирон вә Ермәнистани бо толышон ым трибуна оноәшоне? Әгәр ОТВ, ТМВ1 тв, “Толышстони сәдо” һәғиғәтән че Ирон вә Ермәнистани марағон еһтива кардедәбу, жәго ым девләти идарә кардә Әлијевон дыздә сүлалә бәпе бымардо, ыштә сәј быбо ки, чеј девләти дыминә етноси нүмајәндон ыштә зывонәдә боштә милләти КИВ-он онодән, бы коәдә че ҹо девләти марағон еһтива кардедән, ыштә милләти марағон дә һәмонә девләтиә марағон бәробәр гәтедән. Бәпе ым дыздә һаким тојфә бымардо, бә зәмин быбо ки, ыштә идарә кардә мәмләкәти әһали 20% тәшкил кардә милләти мәһв кардә сијасәт бардедә, һәмонә милләтән бә жыго зүлмкарә һокумәти биәт вардедәни, бә ҹо девләтон пәноһ бардедә. 
***
Илһам Әлијеви һокумәт бәпе бә ТМҺ бәнә овәјнә диә быко, бы овәјнәдә ыштә ајбон бывиндо, әвони сәрост карде ро ыштәку һынә вә ҹигә ахтар быко. Әмо чеј идарә кардә һокумәти де “Һүријјәти” васитә бә Толышә һәрәкати нишон доә мүнасибәт бә жыго гылеј һәғиғәти дәлаләт кардедә ки, ым тојфә һич вахт бә толышә милләти мүнасибәтәдә ыштә зүлмкар вә истибдадә сијасәтику даст нибәкәше. Ымән, ахыр ки, чәвон режими че толышон тәрәфо сәрнегун карде сәбәб бәбе.
Әзизә әмәсон тосә ајәндә бәрнамә хыдо пәнаһәдә салем вә хәшәҹон бымандән. Хыдо шымә һәмро.