20:49 Zəncandan talış dili nümunələri – Xoini tati ləhcəsi |
Zəncandan talış dili nümunələri – Xoini tati ləhcəsiTalış dili haqqıda bundan əvvəl də bir xeyli söhbətimiz keçdi. Onun ləhcələri və bölgüsü haqqında az da olsa məlumat verməyə çalışdıq (Bax: Azəri dilinin yadigarı- talış dili). Bu dəfəki mövzumuzu Zəncan bölgəsində son vaxtlara qədər itməkdə olan Xoin ləhcəsi haqqındadır. Xoin Zəncan şəhərindən 60 km cənub-qərbdə, İcarud bəxşində yerləşir yerləşir. Bu ləhcəsi Xoin və ona bitişik məntəqələrdə yayılmış bir ləhcədir. Hazırda bu ləhcə itmə təhlükəsi ilə üz-üzədir, təəssüflə qeyd edək ki, talışın bir çox ləhcələri kimi onu da xilas etmək artıq mümkün deyil. Xoinlilər öz dillərinə Dih(Di) zuan(kənd dili) deyirlər. Xoin vaxtilə inkişaf etmiş məntəqə olsa da son onilliklərdə kəndin əhalisi ərazini tərk edib Tehrana və digər şəhərlərə köçməli olublar və bu səbəbdən evlərin xeylisi dağılmış haldadır. Bu vaxta qədər kəndin əhalisi 900 nəfə Hazırda Azəri türkcəsi Xoin talışcasını əsasən əvəz etmişdir. Lakin 1960-cı ildə ləhcənin vəziyyəti aşağıdakı kimi idi. Sipkamar (farsi.Sephidkamar): Xoindən qərbdə yerləşir. Dialektin ən yaxşı qaldığı yerdir. 1963-cü ildə burada 70 ev var idi və bura Sipkamara nisbətən çiçəklənirdi. Bu kəndə gedən yol ikiqat çətin və ağır idi. Məhz bu halda kənd öz dilini tam qoruya bilmişdi. Xoin: Azərbaycan dili dominant dildir və burada 1960-cı ilə kimi ləhcə artıq sönmüşdür. Böyük ehtimalla artıq yox olub. Aruz Mala adlanan Xoinin yuxarı kvartalı ləhcəni cənubda Aş Malaya nisbətən xeyli yaxşı bilirdi. İkincisində ləhcəni artıq kimsə xatırlamırdı. Səidabad: Aşağı kvartalında əsasən Xoin ləhcəsində danışırlar Qərne: Xoindən bir neçə km aralıda yerləşir və burada da dialekt danışılır. Surra: Xoindən şərqdə 250 nəfərlik kənddir. Bəziləri ləhcəni bilirdilər. Balubin (farsi.Balbavin): Dialekt türkcə ilə bərabər danışılır. Halab: Ləhcə tamamilə itmişdir və əhali tamam türkcəyə keçib və yalnız bir qoca bir neçə cümləni xatırlayırdı. Yuxarıdakı kəndlərin adları Talış bölgəsində və Azərbaycanın digər bölgələrinin kənd adlarına bənzəyir (məs. Halabın, Blaband, Surra).
Şəxs əvəzlikləri Singular Plural Person 1 2 3 1 2 3 Nominative az te a(v) mâ šemâ ân (adlıq) Oblique man te â mâ šemâ ân (obliqat hal) Possessive če-man eš-te č-a če-mâ(n) še-mâ(n) č-ân (mənsubiyyət) İşarə əvəzlikləri Demonstrative pronouns Nominative Accusative Oblique Proximate Singular em eme čia/čie, čem Plural eme emân čiân Remote Singular a(v) ave ča/čâ Plural ave avân čân
1.İnfinitiv(Məsdər) (-e şəkilçisi ilə) dakoşt-e (tal.okışt-e) – söndürmək
taj-em( tal. vit-dəm) – qaçıram 3.Şühudi keçmiş verit-im(tal. vit-im) – qaçdım
(a) vind-em-e – gördüm; xuand-em-e (b) vind-a-m-e -görmüşəm
rast-a b-im – çatırdım
agar az şa-bum – əgər getsə idim,
Xoda eşte omr be-d-ek – Xuda ömür versin Bir sıra prepostisiyon və postposisiyonların işlənməsi xerdege seg-eš darderare a xumme – uşaq daşı bankaya atdı â fekr-em âmi – fikrim gəldi pase neng-eš da dar bend -qoyunun ayağını ağaca bağla xâwey ta gigay beba – bacını özünlə apar nun o ow âjade â jem faqire – o fəqirə çörək və su verin! vela-da tuma bigi – gül üçün toxum götür daryâye lavenj-da čadereš žay – dərya kənarında çadır qurub
|
|
|
rə qədər idi. (1960-cı ildə doktor E.Yarşater kənddə olmuşdur). Kəndilərin keçmişin xoş günləri haqqında çoxlu xoş xatirələri var idi. Yerlilər hesab edir ki, buranın əhalisinin bir qismi Mərv, Aşqabad və Bakıya da köçmüşdür. Xoinlilərin əvvəllər zərdüşt olduğu haqqında xatırlatmalar var.
| Total comments: 0 | |