MIGON SAVET RESPUBLİKƏ – 102 sorəqardış!

15 may 1919-nə sorədə - duz 102 sor ba nav Lankonadə Tolişə məholi Diyovijə deputaton Fevqaladə qurultay bino be. Təxminən 1000 kəs numayandə ishtirak kardə qurultayi 600 kəs misilmon, 300 kəs urus (əsasən Tolişi binayna uruson) iyən 100 kəs co milləton numayəndon bin (mənbondə numayəndon say bəzən fərq doydə). De bə 18 may dəvom kardə qurultay Tolışədə, Lankon paytaxt bə Mıgon Savet Respublikə elan kardə.

Qurultayədə Mıgon fəhlə və diyəvojə deputaton Şura (parlament) vijniyə be, şura isə, ıştə nubədə, Diyar icraiyə komitə (hukumat) vijniyəşe. Xalq təsərrufati şura, Fovqaladə istintaq komisiyə, Hərbi kolleqiya, xarici koon, diləton koon, ədliyyə, xəlq təhsil, maliyə və s. Şobon o bıəbe. Respublikə idarəciəti beynəlmiləl be, de bınəynə uruson iyən tolışon co xəlqon numayəndonən iştirak kardəbe. Diyar Şura sədr David Cirkin, muavin isə, 300 kəs suvari milisə dastə soxtə, Havzava diku, Şirəli Axundov vıjniyə bıabe. Tolışonki kali harbi dəston yolon bə yod dənoy lozıme: Targuly Bayramov (Allar di), Ələkbər Məmmədov (Diqo di), Yunus Abbasov (Razqov di), Bala Məmməd Zuvandski (Miston di). Oxonna kəs de ıştə bandi asponku ibarət partizanə dastə respublikə ləşqərədə məxsusi virəş hestbe. Həkim Aga-xan Talışinski cıvonə respublikə devlət idaron məhsuldarəti durust kardeadə aktiv koməq kardəbe.

Mıgon Savet Respublikə bə məydon omə rujiku ıştə se manqinə mevcudati devri kəskin canqondə dovoniye. Şimaliku agqvardiyaçiyon, cənubiku musavati ləşqər həmlə kardəbin, diyo iyən havoku qəmionku iyən hidroplanonku bə respublikə paytaxti bə bomba eqətdəbin. Kali qacagonan tolişon dini heysiyatiku istifodə kardə musavatə hukuməti iyən bənə Camal baq taki osmana aqenton tərəfo bə MSR əks cəlb bıabe. Muhasirə şəraitədə iyən deşmen gıvvon veəti qornə MSR iyunə manqi oxoadə suqut kardişe.

Bə kommuniston iyan ba avon simpatiya kardə kəson, ve vaxt isə, hətdo xan-bəqon hakimiyyəti bərpo be əks bə sıravi vətəndaşon total represiyon bino be. De ım məqsədi “Musavat”i tərəfo avqustə manqi 25-ədə “Məxfi şobə” soxtə biabe. De im məqsədi Bokuyku bə Tolışiston, de xususi cazo polis dasta, de ıştə gəddarəti məhşur bıa Rzabayov vigande bedə. “Məxfi orqan”i rəhbərəti bəy həvalə bedə.

Tolışistan musavata ADR-i tərkibədə cəmi 9 manq mande. 1920-nə sori 28 aprelədə XI-nə Sıə Ləşqər sərhəddo dəvarde va ADR-i lagv karde bəpeşt, ay de Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikə əvaziş karde, ammo tırk millətiku bə vəzifəynə kommuniston bə arə dəşe qornə Mıgon Savet Respublikə bərpo nibe.

P.S. Cand vaxt davardə, ammo de MSR anqil bə ve məsəlon o bənin, cumciko de ım respublikə anqil ve tarixi sənədon Az.Respublikə muvafiq orqanon tərəfo niyo bedə. Məqsəd isə tarixi tojə devrədə tolışə devlatçionədə qley bə MSR çi famonku qin kardeye. Ba MSR aid və Lankoni mərkəzə məydonədə noə bıa tarixi levhə (foto diyə kə) Az.Respublikə iminnə sorondə mahf biəbe.

Vuqar Salaev